مثنوی ها و تمثیلات ها – پروین اعتصامی

ارزش گوهر مرغي نهاد روي بباغي ز خرمني ناگاه ديد دانه لعلي به روزني پنداشت چينه ايست، بچالاکيش ربود آري، نداشت جز هوس چينه چيدني…

ای خوشا مستانه اي خوشا مستانه سر در پاي دلبر داشتن دل تهي از خوب و زشت چرخ اخضر داشتن نزد شاهين محبت بي پر…

بي آرزو بغاري تيره، درويشي دمي خفت دران خفتن، باو گنجي چنين گفت که من گنجم، چو خاکم پست مشمار مرا زين خاکدان تيره بردار…

حديث مهر گنجشک خرد گفت سحر با کبوتري کآخر تو هم برون کن ازين آشيان سري آفاق روشن است، چه خسبي به تيرگي روزي بپر،…

ديوانه و زنجير گفت با زنجير، در زندان شبي ديوانه اي عاقلان پيداست، کز ديوانگان ترسيده اند من بدين زنجير ارزيدم که بستندم بپاي کاش…

سرود خارکن بصحرا، سرود اينچنين خارکن که از کندن خار، کس خوار نيست جواني و تدبير و نيروت هست بدست تو، اين کارها کار نيست…

صاعقه ما، ستم اغنياست برزگري پند به فرزند داد کاي پسر، اين پيشه پس از من تراست مدت ما جمله به محنت گذشت نوبت خون…

کرباس و الماس يکي گوهر فروشي، ثروت اندوز بدست آورد الماسي دل افروز نهادش در ميان کيسه اي خرد ببستش سخت و سوي مخزنش برد…

گل پنهان نهفت چهره گلي زير برگ و بلبل گفت مپوش روي، بروي تو شادمان شده ايم مسوز زاتش هجران، هزار دستان را بکوي عشق…

مناظره شنيده ايد ميان دو قطره خون چه گذشت گه مناظره، يک روز بر سر گذري يکي بگفت به آن ديگري، تو خون که اي…

نکوهش نکوهيده جعل پير گفت با انگشت که سر و روي ما سياه مکن گفت، در خويش هم دمي بنگر همه را سوي ما نگاه…

آرزوها اي خوش از تن کوچ کردن، خانه در جان داشتن روي مانند پري از خلق پنهان داشتن همچو عيسي بي پر و بي بال…

اي گربه اي گربه، ترا چه شد که ناگاه رفتي و نيامدي دگر بار بس روز گذشت و هفته و ماه معلوم نشد که چون…

بي پدر به سر خاک پدر، دخترکي صورت و سينه بناخن ميخست که نه پيوند و نه مادر دارم کاش روحم به پدر مي پيوست…

چند پند کسي که بر سر نرد جهان قمار نکرد سياه روزي و بدنامي اختيار نکرد خوش آنکه از گل مسموم باغ دهر رميد برفق…

ديده و دل شکايت کرد روزي ديده با دل که کار من شد از جور تو مشکل ترا دادست دست شوق بر باد مرا کندست…

سعي و عمل براهي در، سليمان ديد موري که با پاي ملخ ميکرد زوري بزحمت، خويش را هر سو کشيدي وزان بار گران، هر دم…

عهد خونين ببام قلعه اي، باز شکاري نمود از ماکياني خواستگاري که من زالايش ايام پاکم ز تنهائي، بسي اندهناکم ز بالا، صبحگاهي ديدمت روي…

کارآگاه گربه پيري، ز شکار اوفتاد زار بناليد و نزار اوفتاد ناخنش از سنگ حوادث شکست دزد قضا و قدرش راه بست از طمع و…

گريه بي سود باغباني، قطره اي بر برگ گل ديد و گفت اين چهره جاي اشک نيست گفت، من خنديده ام تا زاده ام دوش،…

مور و مار با مور گفت مار، سحرگه بمرغزار کاز ضعف و بيخودي، تو چنين خردي و نزار همچون تو، ناتوان نشنيدم بهيچ جا هر…

هرچه باداباد گفت با خاک، صبحگاهي باد چون تو، کس تيره روزگار مباد تو، پريشان ما و ما ايمن تو، گرفتار ما و ما آزاد…

آتش دل به لاله نرگس مخمور گفت وقت سحر که هر که در صف باغ است صاحب هنريست بنفشه مژده نوروز ميدهد ما را شکوفه…

اي مرغک اي مرغک خرد، ز اشيانه پرواز کن و پريدن آموز تا کي حرکات کودکانه در باغ و چمن چميدن آموز رام تو نمي…

پايه و ديوار گفت ديوار قصر پادشهي که بلندي، مرا سزاوار است هر که مانند من سرافرازد پايدار و بلند مقدار است فرخم زان سبب…

جولاي خدا کاهلي در گوشه اي افتاد سست خسته و رنجور، اما تندرست عنکبوتي ديد بر در، گرم کار گوشه گير از سرد و گرم…

ذره و خفاش در آنساعت که چشم روز ميخفت شنيدم ذره با خفاش ميگفت که اي تاريک راي، اين گمرهي چيست چرا با آفتابت الفتي…

سفر اشک اشک طرف ديده را گرديد و رفت اوفتاد آهسته و غلتيد و رفت بر سپهر تيره هستي دمي چون ستاره روشني بخشيد و…

عمر گل سحرگه، غنچه اي در طرف گلزار ز نخوت، بر گلي خنديد بسيار که، اي پژمرده، روز کامراني است بهار و باغ را فصل…

کمان قضا موشکي را بمهر، مادر گفت که بسي گير و دار در ره ماست سوي انبار، چشم بسته مرو که نهان، فتنه ها به…

گل سرخ گل سرخ، روزي ز گرما فسرد فروزنده خورشيد، رنگش ببرد در آن دم که پژمرد و بيمار گشت يکي ابر خرد، از سرش…

ناتوان جواني چنين گفت روزي به پيري که چون است با پيريت زندگي بگفت، اندرين نامه حرفي است مبهم که معنيش جز وقت پيري نداني…

همنشين ناهموار آب ناليد، وقت جوشيدن کاوخ از رنج ديگ و جور شرار نه کسي ميکند مرا ياري نه رهي دارم از براي فرار نه…

آرزو ها اي خوش اندر گنج دل زر معاني داشتن نيست گشتن، ليک عمر جاوداني داشتن عقل را ديباچه اوراق هستي ساختن علم را سرمايه…

اين قطعه را براي سنگ مزار خودم سروده ام اينکه خاک سيهش بالين است اختر چرخ ادب پروين است گر چه جز تلخي از ايام…

پيام گل به آب روان گفت گل کاز تو خواهم که رازي که گويم به بلبل بگوئي پيام ار فرستد، پيامش بياري بخاک ار درافتد،…

حقيقت و مجاز بلبلي شيفته ميگفت به گل که جمال تو چراغ چمن است گفت، امروز که زيبا و خوشم رخ من شاهد هر انجمن…

ذره شنيده ايد که روزي بچشمه خورشيد برفت ذره بشوقي فزون بمهماني نرفته نيمرهي، باد سرنگونش کرد سبک قدم نشده، ديد بس گرانجاني گهي، رونده…

سيه روي بکنج مطبخ تاريک، تابه گفت به ديگ که از ملال نمردي، چه خيره سر بودي ز دوده، پشت تو مانند قير گشته سياه…

عيبجو زاغي بطرف باغ، بطاوس طعنه زد کاين مرغ زشت روي، چه خودخواه و خودنماست اين خط و خال را نتوان گفت دلکش است اين…

کوته نظر شمع بگريست گه سوز و گداز کاز چه پروانه ز من بيخبر است بسوي من نگذشت، آنکه همي سوي هر برزن و کويش…

گل و خار در باغ، وقت صبح چنين گفت گل به خار کز خويش، هيچ نايدت اي زشت روي عار گلزار، خانه گل و ريحان…

نغمه خوشه چين ز درد پاي، پيرزني ناله کرد زار کامروز، پاي مزرعه رفتن نداشتم برخوشه چينيم فلک سفله، گر گماشت عيبش مکن، که حاصل…

ياد ياران اي جسم سياه موميائي کو آنهمه عجب و خودنمائي با حال سکوت و بهت، چوني در عالم انزوا چرائي آژنگ ز رخ نميکني…

احسان بي ثمر باريد ابر بر گل پژمرده اي و گفت کاز قطره بهر گوش تو آويزه ساختم از بهر شستن رخ پاکيزه ات ز…

اين قطعه را در تعزيت پدر بزرگوار خود سروده ام پدر آن تيشه که بر خاک تو زد دست اجل تيشه اي بود که شد…

پيک پيري ز سري، موي سپيدي روئيد خنده ها کرد بر او موي سياه که چرا در صف ما بنشستي تو ز يک راهي و…

خاطر خشنود بطعنه پيش سگي گفت گربه کاي مسکين قبيله تو بسي تيره روز و ناشادند ميان کوي بخسبي و استخوان خائي بداختري چو تو…

رفوي وقت گفت سوزن با رفوگر وقت شام شب شد و آخر نشد کارت تمام روز و شب، بيهوده سوزن ميزني هر دمي، صد زخم…

شاهد و شمع شاهدي گفت بشمعي کامشب در و ديوار، مزين کردم ديشب از شوق، نخفتم يکدم دوختم جامه و بر تن کردم دو سه…