رسیدن سالك با پرده پنجم

راه میبرید تا جائی رسید
خود در آنجا گاه ناگه پرده دید

پردهٔ دید او عجب آراسته
پر ز زینت نقش او پیراسته

پردهٔ بد سرخ رنگ و نیلگون
اندران پرده عجایب موج خون

موج میزد از درون پرده هم
دید اندر فوق ناگه یک علم

یک علم از نور برافراشته
بر سر پرده عجب بفراشته

پردهٔ دید او عجایب سرخ رنگ
بد فراخ امّا درونش گشته تنگ

رفعت او از بلندی ساز داشت
در درون پرده یک آواز داشت

بود‌آوازی درون پرده در
بی خود آواز آمدی ز آنجا بدر

بر سر آن خیمه در زیر علم
دید پیری ترک روی دل دژم

ابرویش پرچین و نورانی ولی
پیش او استاده بودی یک تنی

نور رویش شعله در زیر علم
میزدی چون برق هر دم دم بدم

سایه نورش چنان گسترده بود
اوفتاده در تمامت پرده بود

بر سیاست سهمگن بدرای او
زیر پرده بد ستاده جای او

از کمال و رفعت او آنجا یگاه
داشت تیغی تیز در دستش نگاه

هر زمان کردی بهر سوئی نظر
هیچ بالاتر نبد زو یکدگر

یک تنی افتاده سر در پیش او
تن شده بی جان ز زخم نیش او

آن تن افتاده بخون در زار زار
اوفتاده پیش پرده تن نزار

هر زمان در خون طپیدی تن برش
سر نهان گشتی هم از پیش سرش

نور روی او بگرد تن شدی
تادر آن ساعت وجودش بستدی

محو گشتی و دگر باز آمدی
پیر آنجا گه بخود شیدا شدی

تیغ لرزان در کف او همچو آب
بوده سبز و آبدار و چون سذاب

هرکه این رمز و معانی بر گشاد
گشت بی سر تن به پیش سر نهاد

هرکه زین اسرار ما آگاه شد
در درون پرده مرد راه شد

هرکه زین اسرار بی سر شد ز تن
او بیابد کل و جزو خویشتن

گر کلاه عشق خواهی سر ببر
وز خود و هر دو جهان یکسر ببر

وین عجب چون سر بگشتی هر زمان
زندهٔ میگشتی به پیشش ناگهان

گرد سر در تیغ او گردان شدی
پرده از هیبت برو لرزان شدی

طول و عرض آن نبد پیدا سرش
لیک تن پنداشتی هر دم برش

سر به پیش تیغ گردان آمدی
تن درافتادی و بی جان آمدی

راه بین از پیش و پس کردی نگاه
هیچ چیزی می ندید آنجایگاه

نور رویش خیره کرده چشم او
پر سیاست پر نهیب از خشم او

او بچشم خود نگاهی کرد باز
دید او یک تن درون پرده باز

دید شخصی تن ضعیف و ناتوان
ایستاده بدنه تن نه دل نه جان

دید شخصی جسم و دل بگداخته
جان خود در راه حیرت باخته

ترسناک از خوف او استاده بود
چشم سوی روی او بنهاده بود

روی سوی او بکردی هر زمان
حالتی پیدا شدی اندر نهان

این همیشه ترسناک استاده زار
تن ضعیف ودل نحیف و جان نزار

چون نظر در روی او افکند او
سستیی بر حال او افکند او

رفت از ترس و سلامی کرد وی
پس جوابی داد ترک نیک پی

گفت ای شیخ از کجائی هان بگو
از برای چه شدی در جست و جو

جست و جوی تو بگو از بهر چیست
کل مقصودت بگو از بهر کیست

از برای چه در اینجا آمدی
در نبود و بود پیدا آمدی

چه طلب داری تو در این جایگاه
چه همی جویی تو اندر پرده گاه

با من این راز نهانی باز گوی
آنچه هست و آنچه میجویی بجوی

ترسناک استاده بد آن راه بین
گفت خاموش و سخن شد زویقین

تاب هوش آمد از آن بد ترسناک
گفت پیر او را مدار از هیچ باک

تو چرا ترسانی از من تو مترس
آنچه خواهی گفت بر گوی و مترس

من ندارم کار با تو از عزیز
راز خود بر گوی با من تا چه چیز

تو چه خواهی زین مقام خوفناک
از برای چیستی تو ترسناک

رأی خود برگوی تا من بشنوم
بعد از آن مقصود تو حاصل کنم

پس زبان بگشاد مرد راه بین
گفت ای نور عیان عین الیقین

من چه گویم با تو در این جایگاه
این زمانم هست این جا عزم راه

راه بسیاری که اینجا کردهام
همچنان مانده درون پردهام

اوستاد اینجا مرا آورده است
لیک راه عشق ما گم کرده است

من طلب کارم که بینم روی او
راه کردم بی حد اندر کوی او

منزلی بی حد درین ره کردهام
همچنان استاده پیش پردهام

سوی استادم کنون راهی نمای
این گره از بند جانم برگشای

گفت ای پرسنده این اسرار تو
زین سخن گفتی و در گفتار تو

من بدانستم یقینت این زمان
تا چه افتادت در این دور زمان

دور چرخ اکنون چو در کارت فکند
بر برون پرده یکبارت فکند

آمدی این جایگاه ای راه بین
از من این اسرار دل آگاه بین

راه بسیاری بکردی در نهان
در درون پرده گشتی ناتوان

این ره بی حدّ و غایت آمدست
پردههایش بی نهایت آمدست

اوستادم چرخ اینجا ساختست
پردهها از عزّ خود پرداختست

پرده درانیم و ما در پردهایم
همچو تو ما نیز ره گم کردهایم

ما طلب کاریم سوی اوستاد
آنکه این بنیاد کلی اونهاد

هیچکس در پرده او ره نبود
هیچکس از وقت او آگه نبود

کس ندیدم من طلب کار یقین
این زمان دیدم ترا ای راه بین

بس کسازین راه آمد در گذشت
لیک زین راه دراز آگه نگشت

نیست از فرسنگ او آگاه کس
نیست اندر راه او همراه کس

گر نکواستی تو در این جایگاه
بو که ناگاهی بری در پرده راه

راه تو بالای پرده اوفتاد
این چنین راز تو کی بتوان گشاد

من بسی دیدم درین راه دراز
کامدند و درگذشتند از فراز

چون برفتند عاقبت گشتند پس
چون نبدشان بر سر اودست رس

راه میدیدند پایان ناپدید
درد میبردند درمان ناپدید

چون برفتند و بدیدند روی او
بی دل آنگه بازگشتند سوی او

ای بسا جانها کزین راه یقین
اوفتاده در چه حسرت ببین

تو کجا خواهی شدن رو باز گرد
هم بسوی کوی خود پر ساز گرد

باز گرد و تو مروزان جایگاه
تا که گردی همچو ایشان بازراه

باز گرد و سوی دلبر کن قرار
تا مگر افتد ترا مه درکنار

ای بسا روزا که من شب کردهام
همچو تو مانده درون پردهام

در درون پرده دستم بست بست
اوفتاده اندرین پرده زدست

اندرین پرده عجایب بی حدست
تانپینداری که راهی بیخود است

حدندارد راه تو روباز شو
گرچه گنجشکی کنون شهباز شو

راه خود رو ره سلامت پیش گیر
که ترا گفتست این ره پیش گیر

روی سوی راز خود کن این زمان
تا نباشی بازمانده در جهان

در جهان سفل کن کلّی قرار
تانگردی اندرین ره سوکوار

روی سوی پیر نورانی کنی
تو که این رجعت بویرانی کنی

بازگرد و راز من بپذیر و رو
نفقهٔ از ذات من برگیر و رو

ورنه اینجا گاه همچون من بباش
ره رو و در راه بس ایمن بباش

گفت من خواهم شدن در راه باز
لیک ز آنجا هم بخواهم گشت باز

من بدین امید در راه آمدم
خود ندانستم ز ناگاه آمدم

هرکه سوی یار شد او بازگشت
تو یقین دان کوزره ناساز گشت

میروم گر راه بی حد باشدم
هرچه باشد بر تن خود باشدم

خوف چه بود بازگشتن از وجود
تخم ما اینجای کشتن از چه بود

من نخواهم گشتن از اینجای باز
میروم اینک عزیزان برفراز

تا دگر چه پیش آید مرمرا
زین خوشم چون بیش آید مرمرا

هرچه آن استاد داند او کند
هرچه نه استاد خواهد بشکند

کار من با اوستادست از یقین
من ناندیشم کنون از کفر و دین

راه خواهم کرد تا استا شوم
گر هزاران سال اندر ره بوم

عاقبت هم بوی از آنجا در رسد
عاقبت حال مرا هم بنگرد

پیر گفتش بر امیدی این زمان
کام خود یابی زمانها در زمان

چون امید تو باستاد آمدست
پای بست تو به بنیاد آمدست

چون امیدی آمدی پیشش کنون
می نه اندیشی تو از بیشش کنون

هرکه او صبری کند در عاقبت
پیشش آید عاقبت هم عافیت

همچو ما گر تو چنین جان میدهی
جان خود در راه تاوان مینهی

اوستاد این دوست دارد بی خلاف
تا نه پنداری که این کاری گزاف

کشتهٔ او زنده گردد جاودان
گردد آسوده بکلی در جهان

زنده است این کشته در آنجایگاه
همچو تو او نیز بودست او براه

کشته او شو تو تا زنده شوی
از برش با روح پاینده شوی

زنده است این کشته در آنجایگاه
بر مثال تو همی برند راه

اندرین ره همچو تورازش فتاد
در مقام عشق او سازش فتاد

اندرین ره آمد و بر میگذشت
راه استاد حقیقی مینوشت

سالها در ناله و درد رد بود
بی کس و بی جفت و در حق فرد بود

نزد ما دل سالها بر راز داشت
عاقبت استاد او را باز داشت

راز او گر تو نمیدانی مپرس
گرچه استاد جهان دانی مپرس

راز تو چون راز او اندر یقین
در گمانی مانده مرد راه بین

راه کن بی حد تو اندر کوی یار
داشت اسرار نهانی بی شمار

هیچکس از راه او آگه نبد
عاقبت بر باد داد او جان خود

خال خودبرگفت و تن بر باد داد
هرچه خرمن بد همه بر باد داد

خرمن اعزاز کل درباخت او
قیمت این سرّ دل بشناخت او

جان خود درباخت اسرارش چه سود
من ندانم تا که انوارش چه بود

راز او من در نبردم در جهان
تاکه خود چه بود در آنجا گه عیان

چه عیانی بود پیدائی او
از چه بُد آن راز سودایی او

ناگهان یک روز همچون تو براه
در رسید از دور در آنجایگاه

سست بود از عشق نه هشیار بود
همچو تو داننده اسرار بود

نه چو تو خاموش بود و ترسناک
نه چو تو آنجای آمد خوفناک

نه چو تو بر جان خود ترسید او
نه چو تو برجسم خود لرزید او

نه چو تو گفتار با من ساز کرد
نه چو تو این رفعت و اعزاز کرد

بود سوزی در نهادش بلعجب
من ازین درماندهام اندر تعب

او یقین اندر گمان آورده بود
گرچه همچون تو درون پرده بود

پرده او بر درید آنجایگاه
گرچه بی حد کرد اندر پرده راه

چون رسید آنجای مستی ساز کرد
بال و پر مرغ هستی باز کرد

گفت ای دردی که درمان منی
اندرین ره کفر و ایمان منی

ای درون پردهام اندر برون
من برونم هم مقیم اندر درون

من درین پرده ترا پرده درم
چند داری اندرین پرده درم

چندسازی پرده پرده باز کن
یک دمم در پرده هم آواز کن

راز من از پرده در بیرون فکن
زار بکشم آنگهی در خون فکن

پردهٔ ما را تو بیش از حد مدر
کار ما را بیش از این از حد مبر

چند باشم من ترا حیران شده
در میان پرده سرگردان شده

چون ترا آنجایگه بشناختم
این همه راهت بهرزه ساختم

مر مرا مقصود دل روی تو بود
زانکه اندر پرده ره سوی تو بود

مر مرا در پرده راز جان توئی
کلّ مقصود من از دوجهان توئی

پردهٔ تو پرده ما میدرد
چشم تو خود سوی جانم ننگرد

راز تو من دانم و تو راز من
این زمان دانی توکلّی ساز من

راز من در پرده از رازت گشاد
عاقبت مقصود من آن جا بداد

چون درون پرده هم در پردهٔ
از چه ما را اندرین ره کردهٔ

چون درون پردهٔ هم از برون
چند آیم از چنین پرده برون

پرده ما زان تست و تو ز من
من ز تو پیدا شده هم پرده من

چون منم پرده تو برقع برفکن
پیش جان من مگر دان سر زتن

بفکن و کلی بمقصودم رسان
چو تو مقصودی بمعبودم رسان

چون دوی نبود نباشد پرده هم
تو یقین و من گمان گم کردهام

گم بشد اینجا چو جویان آمدم
در زبان تو چو گویان‌ آمدم

تو منی و پرده در ره حاجبست
پرده عجزم درینجا کاذبست

پرده بردار و تو در پرده مشو
همچو دیگر بارگم کرده مشو

پرده رازم در اینجا فاش کن
روی سوی بی دل غمهاش کن

کام من اینجایگه کلّی برآر
یاد من از جان من کلّی برآر

تا شوم فانی بتو واصل شوم
تا قیامت بی تن و بی دل شوم

من نباشم پردهٔ تویی خلاف
گفت و گویم کم شود نبود گزاف

من نباشم من تو باشی جزو و کل
پرده عزّت تو داری بی حبل

پرده کلی من بر هم در ان
مرمر ازین کار کلّی وارهان

چون مرا اینجا یقین شد روی تو
بی خود و بی دل دویدم سوی تو

چند باشی پرده باز و پرده در
پرده بردار و مرا درخود نگر

من نباشم چون تو باشی بی شکی
چون یقین باشد کجا باشد شکی

چون یقین باشد گمانی نبودم
اندرین پرده نهانی نبودم

چون تو با من هر دو یکسانی کنیم
این همه تعجیل آسانی کنیم

وارهان و وارهان و وارهان
پردهام در پردهام پرده دران

تو پس پرده منم خونخوار دل
این چنین گشتم چنان از کاردل

دل حجاب پرده اندر ره عتاب
راه تو اینجا ندارد جز حساب

چون ترا راهست بی پایان شده
هم در آنجا بایدم جویان شده

جان خود ایثار سازم در رهت
تا شود آسان مرادر درگهت

راه خود آسان کنم در نزد خود
کز تو نیکی دیدهام از خویش بد

راه خود بر من کنون آسان بکن
پرده بازی بیش از این چندین مکن

راه خود برمن مکن چندین دراز
تا مرا پیداشود آنجای راز

راه خود گرچه نهانی ساختی
هرچه خود کردی گمانی ساختی

راز خود هم خود بخود پوشیدهٔ
روی خود بر پردهها پوشیدهٔ

پرده از رویت بر افکن رخ نمای
رنگ از آئینه دل برزدای

پرده از رخ یک زمانی باز کن
یک نفس در پردهام همراز کن

از رخت پرده بکلّی بر گسل
بیش ازینم زار و سرگردان مهل

پرده از جان برگشای ای جان و دل
روی خود اینجا مرابنما بدل

پردهٔ جان من اینجا چاک کن
زنگ وحشت ازدل من پاک کن

راه اینجا نیک محکم کردهٔ
خویش را در پردهها گم کردهٔ

در درون پرده راز جسم و جان
در نهان اندر نهان و در عیان

ای عیان تو نهان در پردهها
روی خود کرده عیان در پردهها

راه خود گم کرده و در پردهٔ
پرده دل را کنون ره بردهٔ

مستی رمز حقیقی باز کن
این زمان رمز رموزم راز کن

چند گویم چند جویم چون توئی
در درون پرده میبینم دوی

این دویی از احولی من شدست
بند را هم در دوئی پرده بدست

زود بردار از بر من این دویی
چون همی دانم که یکسان کل تویی

راز تو من دانم از عین الیقین
اندرین ره چون شدم من پیش بین

پیش بینم این زمان در پیشگاه
مر مرا این پیشگاه آمد پناه

پیش ایشان دیدم آن روی ترا
راز بشنید ستم آن موی ترا

های و هویی میزنم در هر نفس
تامگر حاصل شود کلّی نفس

های و هوئی میزنم در پردهات
لیک رازت بی برو گم کرده است

های و هوئی میزنم از شوق تو
راز اعیان میکنم در ذوق تو

های تو با هوی من شد پرده را
برفکن از روی این گم کرده را

چون شناسای خودش آنجا کنی
راز پنهانی من پیدا کنی

راز من با ساز کل کن آشکار
این زمان این از تو کردم اختیار

اختیار عشق من از راز تست
این همه آهنگ من از ساز تست

این زمان اعیان عشقت حاصلم
گشت پیدا راز پنهان واصلم

حاصلت این بُد که من حاصل شوم
زین همه برهان دمی واصل شوم

راه هردم میکنی گم مر مرا
من ترا میبینم اکنون مر ترا

راه من تو گم مکن چون ره شدم
از کمال صنع خود آگه شدم

ای کمال لایزالت بی صفت
یافتم از راه صنعت معرفت

راز خود باتو نهادم در میان
ای مرا پرده شده راز عیان

زهره آنم کجاباشدهمی
تابگویم پردهٔ درجان دمی

گوی از این پرده داران میبرم
در فضای بار عزّت میپرم

میبرم من پردهٔ عشق ترا
وارهان جانم ز اندوه و جفا

چون ز پرده اول و آخر تویی
چون ز پرده باطن و ظاهر تویی

خلق کلی در تو حیران ماندهاند
در درون پرده پنهان ماندهاند

کیست تا او نیست در پرده ترا
راه کلّی جمله گم کرده ترا

کیست تا او نه گرفتار تو است
کیست تانه نقش اسرار تو است

کیست تا نه پرده دار راز تست
کیست تا نه در نهان بیمار تست

کیست تا او نه ز جان شد بندهات
کیست تا آنکس نبد افکندهات

کیست تا او نه طلب کار تو است
اندرین ره در نهان یار تو است

کیست تا نه دم ز حکمت میزند
کیست تا نه رأی حکمت میکند

کیست تا نه سر ترا درباختست
کیست تانه مر ترا نشناختست

کیست تا نه بستهٔ دیدار تست
تا نه سنگ و چوب غرق کار تست

کیست تا نه جان دهد در کار تو
چون شود از جان ودل در کار تو

کیست تا نه پرده داری میکند
کیست تا نه پایداری میکند

کیست تا نه وی چو خود دربازد او
در مقام عشق خود در بازد او

کیست تا نه با تو است و تو باو
میکنی هر لحظهٔ صد گفت و گو

گفت و گوی تو درین دامم فکند
در برون نقش خرگاهم فکند

پرده بازی تو دیدم سالها
تا از آن معلوم کردم حالها

حال من آنست کاندر پردهات
سرنهادم آمده اندر رهت

من زگفت تو درین پرده شدم
گرچه اول راز گم کرده شدم

من ز گفت تو بدیدم روی تو
این زمان هستیم رویا روی تو

اب روی من مریز اینجایگاه
مرمرا تو سر مبر اینجایگاه

راز تو اینک درین لوح دلم
گشت پیدا گرچه بُد این مشکلم

مشکلم از لوح برخواند کنون
نیک از روی تو دیدم کن فکون

مشکلم چون حل شد اکنون بیش ازین
در گمان مفکن مرا از ره یقین

مشکلم حل کن بکلی بی صفت
تابگویم بیش از این در معرفت

این زمان جمله همی دانم تویی
آشکارا پردهها پنهان تویی

آشکارایی و پنهان چون کنم
چون عیان اندر عیانی چون کنم

آشکارا چون شود پنهان من
چون کنم او را بپنهان زین سخن

هستی تو گشت پیدا در دلم
راز مشکل گشت اینجا حاصلم

واصلم گردان در آنجا مرمرا
چند گردانم زبان بر ماجرا

اولی در ظاهر و در باطنی
لیک اینجا ظاهری و باطنی

نور تست اینجا رفیع پردهها
لیک برهانت بدیع پردهها

رفعت و اعزاز از آن کردم تمام
تامرادر دین بیفزاید مقام

گر نمایی رخ تمامم بی حجاب
گفت و گوی من شود اندر حساب

گر تمام این کار آید راست را
راز من گردد بکلی خواست را

خواست دارم تا مرادر روی خود
راز پیدایی کند در سوی خود

راز پنهانی من پیدا بکن
این همه پرده بکل پیدا بکن

تا حجاب از پیش برداری مرا
در میان پرده نگذاری مرا

هاتفی غیبی ز ناگاهان مرا
داد آوازی که تا کی ماجرا

جان خود در باز و بیش از این مگو
راز ما در پرده چندینی مجو

چون تو واصل گشتهٔ اینجایگاه
بیش را در بیشتر چندین مخواه

چون ترا کردیم در اینجا نظر
هم نباشد مر ترا زینجا گذر

چون ترا آگاه کردیم از نخست
کار تو زانجا برآید زود چست

کار تو اینجا تمامت ما کنیم
هرچه باید این زمان پیدا کنیم

تو که جان در راه ما بازی تمام
پرده عزّت برافتد از مقام

وصل ما اینجایگه واصل شود
آنچه میجوئی ترا حاصل شود

تا بکلّی راه بگشایم ترا
آنگهی من روی بنمایم ترا

تا بکلّی گم شوی در اسم من
این چنین است اندر اینجا قسم من

هرچه کردم و آنچه خواهم آن کنم
لیک آنگاهی ترا تاوان کنم

برتر آئی از مقام پردهها
کم شود آنگاه این سودا ترا

آنگهی گفت آن بزرگ پاک رای
هرچه میخواهی بکن راهم نمای

چون شوم قربان و هم جان باز تو
بعد از آن آگه شوم از راز تو

هرچه خواهی کن که من زان توام
این زمان در عشق حیران توام

هرچه خواهی کن که اکنون بندهام
سر بپای عزّ کل افکندهام

هرچه خواهی کن که من خواهم ترا
سرفکنده پیش، کم کن ماجرا

هرچه خواهی کن که ما را این حیات
هست بی تو در درون همچون ممات

این زمان فانی بکن قربان مرا
ای یقین تو شده چون جان مرا

این زمان فانی بکن کلی مرا
ای فنای تو بکل عین بقا

این زمان از خود گذشتم بی حجاب
هرچه خواهی کن تو از روی حساب

این بگفت و جان خود ایثار کرد
خویش را در راه کل بردار کرد

من عجب ماندم درین گفتار او
حیرتم آمد عجب در کار او

ناگهان آمد خطاب از روی کون
کین بزن شمشیر خود را لون لون

این سر او را بکلی در فکن
پره از کارش بکلی بر فکن

زود باش و زخم شمشیری بزن
من چو بشنیدم خطاب این سخن

از خطاب بیخودی حیران شدم
اندرین احوال سرگردان شدم

پس زدم شمشیر اندر گرندش
سرفکندم در زمانی از تنش

این چنین سالک بشد هالک بکل
اوفتاده این چنین در عین ذل

پیش من افتاده است این بی خبر
هر زمان برخود بجنبد بی اثر

من نمیدانم یقین احوال او
تاکه چون باشد بکلی حال او

حال این بودم که از بر کردهام
پیش تو معلوم یکسر کردهام

من نمیدانم رموز این کمال
من نمیدانم گه چون بودست حال

حال او این بود من گفتم ترا
بیش دیگر نیست زینسان ماجرا

حال او این بود و این سر زان او
اوفتاده اندر آنجا گفت و گو

راه بین از گفت او خیره بماند
بعد از آن زانجا فرس تازان براند

در گمان و در یقین افتاده بود
سر بسوی راه کل بنهاده بود

ای دل آخر جان خود ایثار کن
چند خواهی بود اینجا کار کن

چند خواهی بود جان در باز تو
دروصال جان جان میناز تو

چند سازی قصه راه دراز
چند باشی در نشیب و در فراز

چندخواهی بود برجان ترسناک
چند خواهی بود آخر خوفناک

جان خود ایثار کن در راه او
بیش ازین تا چند سازی گفت و گو

عاشقان جانهای خود ردرباختند
سوی یار خویشتن بشتافتند

مطبخ عشقست اینجا سر ببر
از همه خلق جهان یکسر ببر

تا دمی واصل شوی در خاک و خون
چند خواهی ماند از پرده برون

از درون پرده کس آگاه نیست
زانک کس را اندرآنجا راه نیست

راه کل پایان ندارد در نظر
چون برفتی از صور یابی خبر

چون برون آیی ز صورت در زمان
روی یار خویشتن بینی عیان

راه کل راهیست دشوار و دراز
گرچه در پیشی تو چندینی مناز

ترک خود گیر و برون شو از صور
من مگو تا وقت آید کارگر

تو همه حق بین و جز حق را مبین
چون گذشتی بر ره حق شو یقین

چون که حق بینی نگهدار این کمال
تا نیفتی در سلوک بی زوال

این سلوک راه کی باطل شود
راه باید کردتا تن دل شود

چون دل تو محو گردد در صفات
تافتن گیرد ز حضرت نورذات

دیده چون از اشک پرنم باشدت
هرچه میخواهی در آن دم باشدت

درگذر از کون و اندر ره مایست
زانکه اول تا باخر هم یکیست

چون یکی باشد زبانت تا بسر
کی تواند یافت این نقش بشر

نقش برگیر از میان آزاد کن
بس یقین رادر میان بنیاد کن

در میان عشق کل میناز تو
جان خود در راه او در باز تو

پختگی حاصل شود آنجا ترا
ورنه تا تو زندهٔ چون و چرا

راه پرسی از کسی کوره ندید
یک تنی زین راه دل آگه ندید

راه کی از کور بینا گرددت
گر بود دل کار شیدا گرددت

راه را از راه دان باید شنود
تا شود این کار یکباره نمود

آنکه ره را دید باشد ذوفنون
او شود در راه عشقت رهنمون

راه تو از راه دیده کل شود
گر ندانی کار راهت ذل شود

راه بینان جهان اندر رهند
دایما زین راه کلّی آگهند

جمله ذرّات در راهند کل
اوفتاده جملگی در عین ذلّ

راه بینانی که صادق آمدند
عاشق و پیر و موافق آمدند

جان خود در راه عشقش باختند
هرچه شان بد جملگی درباختند

جمله ذرّات گردان آمدند
اندرین ره راز جویان آمدند

گرچه تو چون ذرّه اندره پردهٔ
راه رفتی راه خود گم کردهٔ

ره نبردی همچنان ای بی خبر
از وجود کل نمییابی اثر

اندرین ره هر که آمد مرد شد
سالک ره مرد صاحب درد شد

هرکه دردی داشت او آمد براه
درد باید تارسی آنجایگاه

هر کرا دردیست درمانش مباد
هرکه درمان خواهد او جانش مباد

درد باید درد بی حد از فراق
هر زمان در راه او پر اشتیاق

درد باید تا که درمان باشدت
جان دهی امید جانان باشدت

درد باید تا ببینی تو دوا
درد درمانست در عین جفا

ای بسا دردی که آمد جمله را
بو که بتوان گفت کلّی ماجرا

درد عشقست از کمال شوق او
هست درمان دایما در ذوق او

درد باید تا ترا درمان رسد
ناگهان امید از جانان رسد

راه عشق از درد پیدا گشت کل
راه پردردست اندر عین ذل

بی حدست آنجا تو راز خود بپوش
راز با تست و کجا باشد خموش

تو چنین راهی ببازی کردهٔ
خویش را عین مجازی کردهٔ

تو کجایی یار توآخر کجاست
ره روان این راه را رفتند راست

تو ببازی کی رسی در یار خود
چونکه هستی بی خبر از کار خود

تو کجا ز اسرار عشقش ره بری
هر زمان از راه او واپس تری

راه دورست و پر آفت راه کن
لی مع اللْه دل زوقت آگاه کن

سر ما با اوفتادست این سخن
تا همه اسرار گردد سر به بن

این رموز ما کجا داند کسی
فهم دارد گر بخواند او بسی

این رموز من معانی آمدست
سرّ این راز آن جهانی آمدست

تو کجا دریابی این اسرار من
لیک اکنون گوش کن گفتار من

رمز ما از این سخنها باز دان
آنگهی اندر رموزم راز دان

نفس این اسرار نتواند شنود
بی نصیی گوی نتواند ربود

این یقین بر جان ودل باید شنود
نه بنقش آب و گل باید شنود

هرکه این برخواند او آگه شود
عاشق آسا آنگهی در ره شود

هرکه این را فهم دارد بی حجاب
بی حساب خواندن روی کتاب

هر که این اسرار کلّی فهم کرد
هر چه گفتم راز با وی فهم کرد

سرّ من ز اسرار آمد آن ز نور
پای تا سر جمله آمد غرق نور

از رموز ما تو چون آگه شوی
آنگهی دستار خوان ره شوی

ترک خور کین چشمهٔ روشن شدست
از رموز پارسی من شدست

گر بسی خوانی تو هر بار این سخن
بازدانی رمز و اسرار کهن

هرکه این اسرار روحانی بخواند
هر زمانی سرّ این تکرار راند

این سخن معنی نه طامات آمدست
نه ز هر فصلی مقامات آمدست

جمله یک رازست اما در نهان
هر زمانی میشود عین عیان

گر تو عمری در جهان باشی دمی
این کتاب من بخوانی هر دمی

رمز کل ز اینجایگه حاصل کنی
جان خود هم زین سبب واصل کنی

معنی و ترکیب این گفتار بین
هر دم از نوعی دگر اسرار بین

هست اسرار نهانی همچو گنج
زانکه مخفی ماند بردم سعی و رنج

ای بسی شب کاندرین پرده براز
گفتم اسرار نهانی جمله باز

خود بخود این رازها کردم عیان
کی تواند بود هرگز این نهان

این رموز عاشقانست از یقین
نه گمان باشد نه اینجا کفر و دین

این رموز از عالم پاک آمدست
در میان زهر تریاک آمدست

گر بسی خواندن میسّر باشدت
بی شکی هر بار خوشتر باشدت

هرکه این برخواند ره را پیش کرد
هر زمانی رونق دل بیش کرد

هرکه این معنی ما را رخ نمود
کفر را ازدل بزودی بر زدود

عاشق آن باشد که بی درمان بود
درد او هر لحظه دیگر سان بود

درد او را تو چه دانی اندرین
ای گمان دیده کجا دانی یقین

درد او خوشتر ز درمان نوش کن
هر زمان در درد جان بیهوش کن

خون صدیقان ازین حسرت بریخت
آسمان بر فرق ایشان خاک بیخت

جملهٔ جانها از آن آید بکار
تا بریزد خون جانها زار زار

گر تو از کشتن همی ترسی مرو
زین سخن تا چند میپرسی برو

کشتن او دان حیات جاودان
بگذری تو زین جهان و آن جهان

گرچه اکنون در درون پردهٔ
پای تا سر در درون پردهٔ

عاقبت زین پرده بیرون اوفتی
تا ندانی تو که خود چون اوفتی

پرده رازت در آنجا برگشای
تاترا مر عشق باشد رهنمای

چون رهت در عشق آمد پایدار
راه عشق اینست ازمن گوش دار

راه بین چون راه عشق آید بوی
کام او خود زود بردارد زوی

راز را انجام نیست آغاز هم
لیک باید بود با همراز هم

چون ترا همراز نبود زین میان
تاترا باشد در آنجا ترجمان

ترجمان عشق ره برد اندرین
تا رساند مر ترا در ره یقین

این زمان در راه بسیاری شدند
گرچه اندر راه بسیاری بدند

راه خود چون خود روی ره گم کنی
قطره هرگز در کجا قلزم کنی

هر که قلزم قطرهٔ وحدت کند
او کجا آهنگ هر کثرت کند

راه استغناست تو مردانه باش
در جنون عشق کل دیوانه باش

گر ترا مر شاه بنماید نظر
ازکمال او بیابی تو خبر

گر کمال او بکل حاصل کنی
اول از پندار دل باطل کنی

اولت این عقل برباید فکند
طیلسان از روی برباید فکند

اندرین پرده عجایب رهنمون
آید از پرده بهر پرده برون

همچو تو در پرده ایشان راز جوی
سرّ خود با این کسان دیگر مگوی

چون کسی در خویشتن مانده بود
راز تو زو کی همی خوانده بود

چون طبیبی را بخود هرگز دوا
می نداند کردن او زین ماجرا

کی ترا درمان کند هم خود بگوی
بیش ازین درمان خود ازوی مجوی

درد خود با یار خود نه در میان
تاترا بکند دوا اندر زمان

درد تو او هم مداوایی کند
هم زحکمت مرترا دانی کند

ای بسا کس کاندرین ره باز ماند
دایماً سرگشتهٔ این راز ماند

ای بسا کس کاندرین سودا برفت
گرچه بسیاری بره تنها برفت

نیست کس را از حقیقت آگهی
جمله میمیرند با دست تهی

هیچکس اندر پس این پرده نیست
کو بزاری راه دل گم کرده نیست

هیچکس این راه را منزل نکرد
کو درین ره خون خود چندین نخورد

راه ما پایان ندارد بی خلاف
تا نپنداری که دامست از گزاف

سالها زین راه معبودم که بود
زین مقالت کل مقصودم چه بود

تا یقین حاصل شود بی شک مرا
این بُده مقصود من بی ماجرا

عاقبت چون راه آمد در سلوک
شمس را این ره بسی کرد آن دلوک

هیچ سالک اندرین ره نامدست
کو بنومیدی ازین ره بازگشت

سالکان این پرده از هم بردرند
در یقین افتند و از شک بگذرند

تا یقین هرگز نگردد حاصلت
کی توانی یافت بویی از دلت

تا یقین رخ هر دمی ننمایدت
از کجا این راز دربگشایدت

تا یقین باشد گمان نبود ترا
قد چون سروت کمان نبود ترا

چون یقین گردد یکی باشد همه
آنچه اندیشی شکی باشد همه

گر یقین ناگاه افتد در نظر
هر دو عالم رخ نماید سر بسر

گر یقین بر روی دل ننمایدت
از کجا این راز دل بگشایدت

معرفت را گر بسی حاصل کنی
زین همه تو خویش کی واصل کنی

معرفت ره در سلوکت آورد
تامگر ره در دلوکت آورد

معرفت راهیست در آشیانهاش
تو مگرد از وی نظر کن خانهاش

معرفت راهیست بی پایان همه
معرفت هم راز بگشاید همه

معرفت بسیار لیکن معرفت
کی تواند بود در شرح و صفت

معرفت بسیار و شرح او بسی
کی تواند گفت این راهر کسی

معرفت راهی بحکمت یافتست
زان بهر جانب همی بشتافتست

گر نبودی معرفت در کاینات
کی شدی هرگز عیان این صفات

گر نبودی معرفت هرگز کجا
راه گر دیدی سلوک انبیا

گر نبودی معرفت در جزو و کل
عزّها کلی بدل گشتی بذلّ

گر نبودی معرفت ز آغاز کار
کی بُدی هرگز عددها در شمار

گر نبودی معرفت در روی دهر
نوش بودی نزد مردم همچو زهر

گر نبودی معرفت آدم همی
کی فتادی در مقام خرمی

گر نبودی معرفت ابلیس را
کی بکردی این همه تلبیس را

گر نبودی معرفت مر نوح را
کی بکردی کشتی او فتوح را

گر نبودی معرفت با شیث هم
کی زدی در راه بی منزل قدم

گر نبودی معرفت هم با خلیل
کی بکردی جان و دل در ره سبیل

گر نبودی معرفت ایوب را
این همه زحمت کجا بودی ورا

گر نبودی معرفت اسحق را
کی بُدی کشتن بجان مشتاق را

گر نبودی معرفت با زکریا
جان کجا کردی در آن دم او فدا

گر نبودی معرفت موسی یقین
کی شدی نور تجلّی راه بین

گر نبودی معرفت عیسی کجا
یافتی در آسمان چندین بقا

گر نبودی معرفت با مصطفی
کی شدی هرگز بدین نور و صفا

اوست سلطان تمامت انبیا
اوست اول تا بآخر مقتدا

شرح این ره ازوجودش شد پدید
ذات پاکش از سجودش شد پدید

شرح این ره او تمامت باز یافت
شرح این ره اول از شه باز یافت

او اگر این ره نکردی در بیان
کی بدانستی مرین ره را عیان

گر نبودی راه کل و عقل کل
جملگی بودی یقین خود عین ذل

گر نبودی نور پاکش رهنما
خود نبودی انبیا و اولیا

گر نه او کردی صفت در هر صفت
کی بدی هر ذرّهٔ را معرفت

گرنه او بودی که کردی شرح راه
جملگی ماندی اسیر آنجایگاه

عقل از نقل این سخنها آورد
لیک هرگز کی کند کی آورد

عقل کل باشد نمودار یقین
تا شود در پیش مرد راه بین

راه بینی همچو او دیگر نزاد
همچو او دیگر کسی دادی نداد

اوست داننده درین پرده شده
اولین و آخرین پرده بده

آنچه از اسرار دانست او یقین
مرتضی دانست دیگر راه بین

آنچه از اسرار دانست ازکمال
نیست راه دین وی هرگز زوال

آنچه او از راه شرح کل بگفت
در رموز او کجا داند نهفت

آنچه او را داد هرگز کس نداد
داد این اسرار او آنجا بداد

هرکسی فهمی کند از راز او
کی بداند هر کسی این ساز او

انبیا این ره نبردند از نخست
راه و شرح راه از وی شد درست

انبیا زین راه بسیاری شدند
عاقبت از ما عرفنا دم زدند

او رموز کل بگفت و راز گفت
آن رموز او با علی خود باز گفت

آنچه او را بود آن، کس را نبود
زانکه او بود و ازو بد هرچه بود

بود او باشد نداری فهم دان
تا رموز او کند شرح و بیان

او رموز اندر رموز آورده است
زانکه او را در درون پرده است

رمز او هرگز کجا آید ز نقل
زانکه کان نقل باشد هم ز عقل

نقل را با عقل باشد هم صفت
لیک اشیا برترست و معرفت

عقل بر اشیا محیطست اندکی
راز دان او را بداند بی شکی

عقل کل شرح صفات او نیافت
راز کل رمز و رموز او نیافت

لی مع اللّه او مقام کل شناخت
هر صفت را از کمال ذل شناخت

گر ریاضت نبودت کی ره بری
کی بگو تو ره بدین درگه بری

عقل از راهت بیندازد همی
کی نهد بر جان ریشت مرهمی

عقل اگر از معرفت بویی برد
کی ازین دانش بگو بویی برد

عقل تحقیقی رموز اینجا نیافت
گرچه بسیاری درین معنی شناخت

در سلوک خود بسی هم راز کرد
خویشتن با خویشتن دمساز کرد

شرح بسیاری بگفت از هر صفت
از کمال عقل خود بر معرفت

شرح بسیاری بگفت از کائنات
عاقبت ره را نبرد او سوی ذات

شرح بسیار بگفت و بر طپید
هر دم او اندر مقامی بر جهید

چون نبد راهی کجا او ره برد
گرچه بسیاری از آنجا ره برد

گرچه بسیاری بگشت از پیش و پس
هم نکرد از اشتیاقش هیچ بس

عشق از وی زاد گر چه ره نبرد
درکمال خویشتن راهی سپرد

آنچنان مشتاق آمد در وجود
بود اما در صور پنهان ببود

آنچنان محبوب بود از عشق دوست
کورها دیگر نکرده مغز و پوست

آنچنان احوال خود معلوم کرد
آنچنان کلی خود مفهوم کرد

جوهری آمد عجایب در عجیب
او بدی از کاینات جان حسیب

او همه تصویر وحدت راست کرد
هم ز معشوق عیان درخواست کرد

او گره از کار کلی برگشاد
او اساس وحدت و عرفان نهاد

هر زمانی رای دیگر ساز کرد
هر دمی اسرار جان آغاز کرد

در درون جان بجانان راه یافت
این کمال از شوق الااللّه یافت

او کمال خود برتبت پیش کرد
راه خود ز اندازه هر دم بیش کرد

او کمال خود بدانست از یقین
زانکه بد او راه بین و پیش بین

تو مباش اصلا کمال این باشدت
چون شوی کم پس وصالت باشدت

این کمال لایزال از خود طلب
عشق بنماید ترا کلی سبب

عشق بد مغز تمامت کاینات
راه برده در صفات نورذات

عشق بد مر عقل را آموزگار
او برفت و این بماند از روزگار

این بماند و او برفت آنجایگاه
او بدید و این بماند اینجا ز شاه

عقل اندر پرده دل بازماند
عشق هر دم بر کمالی ساز راند

عشق خود میبیند او از هر صفت
زانکه او ماندست اندر معرفت

عشق جز حق را ندید آنجایگاه
جست او اندر عیان حق پناه

او عیان خود تمامی بازدید
عقل چون گنجشک آن شهباز دید

راز خود با عاشقان خود بگفت
هرکسی برگونهٔ این در بسفت

درّ دریای حقیقی باز یافت
همچو او دیگر کسی هرگز نیافت

هرکسی بر عکس یاران گشتهاند
هر یکی تخمی ازینسان کشتهاند

گر همی کاری تو تخمی را بکار
کان بود پیوسته باتو پایدار

گر همی کاری تو تخمی راست کن
کان مراد تو بود هم بی سخن

چند با هر کس تو راز خود نهی
چند اینجا دام و ساز تن نهی

راز را با ساز اگر یکسان شود
جان ذاتت رهبر جانان شود

هر کسی بر عقل نقلی کردهاند
لیک همچون عقل اندر پردهاند

راه بر خود میروی کی پی بری
تو نمیدانی که هر دم پس تری

راه بر خود میروی پر ره زن است
جان تو اینجایگه چون ایمنست

ره زنان بر راه تو بس خفتهاند
راه را هرگز نه زینسان رفتهاند

راه آنکس یافت کو با آه شد
عشق با وی اندرین همراه شد

عشق راهت مینماید بر قبول
تو نمیدانی مرین ره را اصول

تو بخود هرگز کجا این ره کنی
کی تو خود را زین سخن آگه کنی

عشق مغزی مینماید سوی دوست
تو بماندی در میانه جمله پوست

عشق بنماید ترا اسرار تو
عقل بنماید ترا گفتار تو

عشق اول مشتق از عقل آمدست
گرچه اینجاگاه بر نقل آمدست

زینت عقلست دنیا سر بسر
لیک از راه حقیقی بی خبر

آمدست اینجا فضولی میکند
آنچه از وی شد اصولی میکند

گر ترا خود عقل و جان باشد قبول
کی شوی درعشق تو صاحب وصول

ای ز عشق لایزالی گم شده
از جمادی نفس تو مردم شده

صورت عقلست در نقلی از آن
کی خبر یابی ز سرّ بی نشان

بس کتب کز عقل باشد پایدار
کی بود هرگز ترا آن پایدار

بس کتب کز عقل صورت ساختند
هرچه آن میخواستند آن ساختند

راحت جان عقل کی بویی رسد
چون ترا زانحال آهویی رسد

چون بماندی در مقام عقل تو
گوش کن از هر کسی هر نقل تو

چند گردی گرد عقل ای بی خبر
زان نمییابی تو زین بوئی اثر

عقل کل چون مر ترا صورت بدید
در مقام جمع حشمت آرمید

چون تو بر عقل این ره کل میروی
پای بسته در بن ذل میروی

ای ترا هر دم ز عقلت پردهٔ
کی ترا باشد یقین از کردهٔ

کرد. تو پیش چشم تو خوشست
راه تو دورست و هم بر آتشست

آتشی در پیش و راهی سخت دور
تن ضعیف ودل شده از وی نفور

آتش طبعی بکش اینجایگاه
تا نسوزد آتشت آنجایگاه

هر که زین آتش بسوزد بی خبر
هم از آن آتش شود او کارگر

آتش طبعیت پر از مشعله
در دل تو اوفکنده ولوله

آتش طبعیت پر مکر و حیل
هر زمانت میکند برجان خلل

آتش طبعیت بارای و هوس
زان بماندی در پس پرده ز پس

آتش طبعیت دشمن مر ترا
چند داری دشمنت را بر قفا

آتش طبعیت تلبیس جهان
خویش از دست طبیعت وارهان

آتش طبعیت رهزن مر ترا
کی توانی بود ازو بی ماجرا

آتش طبعیت ابلیس دژم
هر زمان مکری بسازد لاجرم

آتش طبعیت بر عکس دلت
زان شده راز حقیقی مشکلت

آتش طبعیت ره زن تن شده
در میان جسم در هر فن شده

آتش طبعیت آنجا برفسوس
میکند بر معنی دل پرفسوس

آتش طبعی برادر کین تو
میکند آنجا خراب آئین تو

آتش طبعی فسرده کن دمی
تا نماید آینه اینجا دمی

یک دمی از آتش تن دور باش
بعد از آن اندر میان نور باش

اندر آتش هیچکس چون خوش بود
زآنکه آتش در زمستان خوش بود

این نه آن آتش که او سرما کشد
عاشقان کشته و شیدا کشد

هست این آتش عجب افروخته
هر زمانی عالمی را سوخته

هر زمانی عالمی میسوزد او
هر زمانی راه سر آموزد او

هست ابلیس از تف آن آتشست
جسم تو آنجا بگو تا چون خوشست

خوش تو اندر راستی خوش خوشی
پای تا سر در درون آتشی

خواب در آتش کنی هر لحظه تو
کی توانی کرد راه پرده تو

ای دریغا آتشت در راه شد
همرهی ناخوش ترا همراه شد

ای دریغا آتشت در بسترست
جای تو در آتش و خاکسترست

عاشقان در آتش معنی شدند
نه چو تو در آتش دعوی شدند

آتش معنی نوزد عاشقان
لیک عاشق خویش را سوزد در آن

آتش معنی طلب کن از یقین
تف اور ا کن قبول ازدل یقین

انبیا را آتش معنی بدست
لیک ایشان را درآن دعوی بدست

آتش معنی چو ابراهیم یافت
خویش را آنجایگه تسلیم یافت

آتش عشقست آنجا معنوی
هست روحانی و دل زو شد قوی

آتش عشقست بی وصف وصفت
آن نیاید هرگز اندر معرفت

عطار